समवेदनाका सन्देशहरू (कविता)

हरेक विहान झिसमिसेमा
त्रासदीको तुवाँलो वीच थरथर काप्दै
मैले खवर कागत पल्टाउँछु
र खोज्छु आफ्नै नामका समवेदना सन्देशहरू

म वेदना हीनताको
समवेदनाका प्रायोजित शब्दहरूवीच
एक कप चियाको लागि
समवेदना विज्ञापनको कमिसन संझन्छु
र फेरि एकपल्ट मर्न व्यग्र हुन्छु

समवेदनाको सास्कृतिक उत्सवमा
नीरोको नेपाली बासुरिहरू
शंखको कर्कश एकोहोरो आवाजहरू
मृत्युवेदनाका शतिप्रथाकालिन
एकोहोरो पञ्चेवाजाहरू
पुन पुन सुन्न उद्यत हुन्छु

किनकि हरेक विहान राजमार्गमा
लस्कर लागेका यात्रीहरू नेर
ससस्त्र वुद्धका मूर्तीहरू देखेर
हतार हतार न्यायालय पुग्दा
साक्षीको कठघरामा असरल्ल जल्न वाँकी हन्छन्
गीताका अन्तिम पानाहरू

हरेक बिहान
हेरेर आफ्नै समवेदना सन्देश
म चुपचाप उभिएकी छु
जिजीविषाका याचनातीत
एकजोर आखाहरू बोकेर

-कुसुम ज्ञवाली
पोष्ट वक्स नं २३३७२, काठमाण्डौ

Jaha timile hashi diyewu (Nepali Song)

Lyrics: Kiran Kharel

Jaha timile hashi diyewu, tehi sworga mero
Timro mithoo geetanai ho jindagiyo mero

Mero wotha rasawucha, timile hasi diye
Mero pawu rokine cha, timile chodi gaye
Jaha timlie tekane chawu, tehi dila mero
Timro mitho gita nai......

Awula ma sadhai bahri timro gita bhitra
Lyawula ma rangayera bhabano chitra
Jaha timro tara bajyo, tehi pyara mero
Timro mitho gita nai....

Naudada naghdai (Nepali Song)

Lyrics: Laxman lohani


Naudada naghdai bewula aayo
Laijana timilai
Panchai baja aghilai aayo
Laijana timilai

Chatima priti lukai lyayo
Dekhauna timilai
Ghoda chadhi mayalu aayo
Laijana timilai

Tara juna batuli lyayo
Singarna timilai
Mayako singai dharati lyayo
Sumpana timilai

Launa mero mutu chundi lagin (Nepali Song)

Lyrics: Ram Man "Trishit"


Launa mero mutu chundi lagin
Yewuti charile gawuki parile ayera

Yo nadiko pani jhai chanchal tini
jadu raicha wunko lajaima pani
jindagimai halachala lyain, mita layera
Yewuti charile.....

Yada Awucha dinbhar wunle gayeko dhun
Tirkhayeko bhaba pokhne ti nayan
Aja mero baisha jagain, preeta layera
Yewuti charile......

Kholiyo kanthako raga (Nepali Song)

Lyrics: Dharma Raj Thapa


Kholiyo kanthako raga
Pokhiyo manako lau wudagar

Nirajana banko lukeko manko
Phukawudai piralai gawucha banchari
Rokine chaina thokine chaina
Surilo kanthako sworako lahari

Yo tara jastai wujjyalo chari
Phukawudai jwotika ti pankha pharphari
Wudera ayo amara gita gayo
Sangitko jharilai barsawudai jharjhari

Sunaulo asha kushuma phule
Dalidali muskurai hasdacha banbai
Punara janma jibanle payo
Afnai dhunma gawucha manmanai

Ma mare pani mero desh banchi rakhosh (Nepali Song)

Lyrics:Prem Prakash Malla


Ma mare pani mero desh banchi rakhosh
Himalko Takurama, Nepaliko pakhurama
Chadra ra surya ankita jhanda pharphar nachi rahosh

Lali gurashko phula merai ragatko ranga
Dali dalima juldacha cha merai manko taranga
Mero sara ashtitwo yehi dharatima mileko cha
Kadapi mardaina chahe kasaile mutunai chudi lagosh


Marchu deshko nimti gardai marimari kam
Arpita garchu afno jivan yo deshlai tamam
Yehi yewuta dhoko cha, chaha aru kehi chaina
Ma marepani yo mero pyaro himal hashi rakhosh

Afno geetharuma maile kalpana lakhaun pokhe
Swodeshlai mathi uchalne sapana hajarau dekhe
Phalosh phulosh yo desh sadhai yehinai mero kamana
Ma maerpani yo deshle mero sapan sanchi rakhosh

Nadi kinar macha marda (Nepali Song)

Lyrics: Shadev Rana

Nadi kinar macha marda sunko bala paye
Bala kashko bhani herda sano geeta gaye

Yeti ramro bala laune kashto hola hatha
Gora holan nidhar timro sindur bhara matha

Ankha judhda mriga bhaglan, joban dekhi juna
Nattha naune timilai hila bhagyamani kuna

Hami jasta abhagilai dashan diye huncha
Bolnu lano parne chaina gai diye pugcha

Mero lagi khushi(Nepali Song)

Lyrics: Ram Man Trishit


Mero lagi khushi kahilei naayeko kaha hora
Tara timrai dukhle malai dukhi banai dincha ra po
Mero lagi matra sadhai awushiko rat kaha ho ra
Tara junai ago bani mutu jalai dincha ra po

Banjho bhaisakeko manma hariyali lai kana
Jindagiko shunya chyanma gitaigit sunai kana
Mero lagi basanta nai naayeko ta kha ho ra
tara phulai kada bahi malai bijhai dincha ra po

Ankha bhari tashiyeka adhyarolai hatayera
Bachalagi chahinenai drisyaharu snagalera
Mero lagi battiharu nabaleko kaha ho ra
Tara yehi wujyalole bato cheki dincha ra po

Birsi sakyoni kancha daile (Nepali Song)

Lyrics: "Bhabuk"


Birsi sakyoni kancha daile chautarima pirati layeko
Geet hare choyera himala khakhari mutuma chayeko

Gai bakra bheda patha charayera pharki
Sidha sadha gothala to ayi rahe tarki
Birshi sakyo ni kancha daile
Jindagi ma maya tyo layeko

Leka besi khola nala bhadha bagara parti
Ropaima magna bhai gayo hire gharti
Asha hare liyera wujwola
Kamagaro rashiya gayeko

Tato ghama chicholera paradesh janda
Samjhido amamlai kancha jasai khanda
Smajido chodera swodesha, afno maya gharaima layeko

Mutule mero....... (Nepali Song)

Lyrics: MBB shah

Mutule mero tyo mutu timro kuriya parera
Rakhdacha sadhai jatana gari mayale chopera
Gawucha gita ghatima timro sworama basera
Madala mero talama timro bajdacha jamera

Yo mutu mero chaldacha hera dhukdhuki banera
Hridaya jaba chaldacha timro malai samjhera
Sasma pherchu sasama timro yewutai bhayera
Piwuchu maile two pyasa timro metincha gayera

Ankhale timro tashbira mero rakhadacha khichera
Chatima mero bharincha maya timali samjhera
Badalko bicha lukeko pani barsale jharera
Indreni parch ghamchaya juni hariyo bhayera

Mero manko yewuta ghawu(Nepali Song)

Mero manko yewuta ghawu, herek chotmai baljhi dincha
Kahilekahi samjhanama jindagi yo aljhi dincha

Sathi bhai bheta huda timari charcha gari dincha
Chati bhari samjhanako betha pheri bhari dincha
Sara sara rata mero mutu bhitrai salki dincha
Kahile kahi.......

Tadha tadha jaha jawu chaya bani basi dinchau
Mero naya sanasarama badhi bani pasi dinchau
Sara ara haso mero ashu bani chachalkincha
Kahile kahi.....

Ja ye pathika ja (Nepali Song)

Lyrics: MBB shah


Ja ye pathika ja.... jaye pathika ja
Tukriyeko dilyo batuli, sathai liyera ja

Haso le tyo wotha mai basana raji bho ta ke
Royera yo dekha
Milnu khali char nayan bagnu anshu ho ki bhana
Royera yo dekha....

Damini chari, palaka matra netra chaharne
Susta bhetethe, ki tyo thiyo ishara
Bhana dekhera birsanu katai, Dekhera birsanu katai
Ja ye pathika....

Kehi nahosh yi hamri chelilai (Nepali Song)

Lyrics: Laxman Lohani


Kehi nahosh yi hamri chelilai
Dukha pira ha daiba phula jhai hosh

Timro baga basantale dhakamaka parosh
Lachinale timro ghara afno basa sarosh
Timro shirama lali gurash nawoiliyosh kaile
Timro dilma daya chema na astawosh kaile

Kuberale dhukutima sadhai basa garun
Arunale agenima sadhai jwoti charun
Hridayama Desha prema juna jastai chawosh
Asta shidhi pachyayera timrai ghara awosh

चमेली (गजल)

म आउँला आइ कम बि एम कम पढेर
सानी छोउ चमेली बस बढेर

सुरुसुरु घर मै आउनु स्कुल पढे पछि
अंबा बोट, लाग्ला चोट नचढ लढेर

पन्ध्र पुग्योउ चमेली सोर्ह पछि सत्र
पठाउला चिट्ठी पत्र पढ गडेर

कोहीलाई केहि नभन पापी हुन्छ मन
जोगाउ है जोवन जाला सडेर

लाइदिउल सिन्धुर डोरी फुकाएर रिबन
बिताउला सुखी जीबन घरबार जोडेर

नरहरि मिश्र

कसैको फूलबारीमा (गजल)

कसैको फूलबारीमा शीत बनेर झर्छ माया
कसैको जिन्दगानीमा चित बनेर मर्छ माया

फाप्नेलाई त राम्रै हुन्छ, नफाप्नेलाई साह्रो
नदुखेको मुटु दुखाई प्रीत बनेर सर्छ माया

सम्झन्नँ म भने पनि बिर्सनेकै याद ल्याउँछ
नियतिको सागर पनि गीत बनेर तर्छ माया

दोबाटोको भेट जस्तो छुटि जाने जीवनमा
विधाताको खेल माथि रीत बनेर टर्छ माया

केशब लामिछाने
तुंगेछा-७, भोजपुर

I can give my life for you!

i can give thousand kisses for you!
you love me i love you!
i never want being far from you!
no moment i feel sad
whan i am with you!
again isay i kiss you!
when i become far i miss you !
so i request to god
never make far me and you !
i say i love you !
so i pray to the god
next reincarnation will be with you!!!!!!!

- Raj kumar khatiwada

शहीदहरू रून थालेका छन् (कविता)

ओ ! माओ जे दोङ
तिम्रा कविताका हरफहरूमा
अचेल शहीदहरू रून थालेका छन् ।

रगत उमाल्ने
तिम्रा विचारहरू बोक्दाबोक्दा
बूढो भएको कुनै मजदुरजस्तो
जीर्ण शब्दहरूले बुनेको रातो इश्वरमा पनि
अब केवल मुट्ठीभर सास मात्र बाँकी छ
तेसैले बाटोमा हिँड्दाहिँडदै
जतिबेला पनि ढल्न सक्छ
निर्माणाधीन् कुनै टावरबाट
खुट्टा चिप्लेर पनि खस्न सक्छ
कुनै सिकारू डाक्टरका हातबाट
वैधानिक रूपमै मारिन पनि सक्छ
तेसैले, ओ ! माओ जे दोङ
अचेल शहीदहरू रून थालेका छन् ।

हुनान प्रान्तबाट भागेर आएकाहरूले
यहाँ यो बन्दरगाहमा जहाजहरू रोपे
र फलाए यन्त्रहरू जस्तै देखिने मानिसहरू
ती मानिसहरूको छातीभित्र तिमीले तन्काएको
साँस्कृतिक क्रान्ति र लामो परेडका डोबहरू
जो खत बनेर बसेका छन् लहरै
तिहीँनेर पनि शहीदहरू रून थालेका छन्
र हाम्फाल्न थालेका छन् अभिभावकहरू
तिम्रा भाषणहरूको उचाइबाट
अथवा यी अग्लाअग्ला घरहरूबाट
काखीमा छोराछोरी च्यापेर आत्महत्याको छलाङ
र हाम्फाल्न थालेका छन्
तिम्रा तन्नेरी छापामारहरू
पुँजीको समुद्रमा निराशा र अभावको मृत्यु
हृवीलचियरसितै आफ्ना बाआमा अँगालेर
अन्तिम-क्रान्ति ।

हो, माओ जे दोङ !
तिम्रो आरू फुलेको गीतभरि पनि
शहीदहरू खुब रून्छन् रातो आँसु
र बगाउँछन् सिरानीमा जियाङ नदी
साँच्चै, शहीदहरू रून थालेका छन्
त्यो ताइवान, त्यो तिब्बत
त्यो तियानमेन, त्यो इँट्टाभट्टा

त्यो बन्दुकको नालबाट निस्केको राज्यसत्ता
त्यो तिम्रो फर्मेसन, ब्रिगेड र बटालियन
त्यो तिम्रो कमान्डर, मिलिसिया र जासुसहरू
सप्पैसप्पै एकैचोटि रून थालेका छन्
ओ, प्रिय माओ जे दोङ !
यसलाई विद्रोह र अराजकता नभन्नू
यसलाई प्रतिक्रान्ति पनि नठान्नू
हो ! माओ जे दोङ
तिम्रो कविताका हरफहरूमा
अचेल शहीदहरू रून थालेका छन् ।
-हाङयुग अज्ञात (हाल- हङकङ)

म त तस्वीर (गजल)

म त तस्वीर अधुरा भएछु
काम नलाग्ने कुरा भएछु

आमाकै काखमा लास जस्तो
म अभागी टुहुरा भएछु

नाम संजिवनी भए पनि
म त मताउने सुरा भएछु

प्रेरणास्रोत बन्न नसक्दा
सपना कोहीको अधुरा भएछु

जे बनाए बनाउनेले त्यै म
हत्कडी, बाला र चुरा भएछु

थिएँ फलामको एक टुक्रा
चोट खाइखाइ छुरा भएछु।
-इज्ज्याक

तिमीलाई खुशी दिने (गजल)

तिमीलाई खुशी दिने बाचा जती सबै हारें
आफुलाई नुनिलो आशुको सागर तारें

यस्तै नै हो बाचा बन्धन पुरा हुन गार्हो भो
यसैले त यो मन्लाई सधैं अध्यारोमा पारे

के को रहर थियो र ? अरुलाई चोट दिने
त्यही आत्माग्लानिले आशु मैले सधैं झारे

के सोचे के भयो आफुसंगै पराइ बने
उदासि नै साथी हुँदा आफ्नो मनलाई नै मारे

प्रभा आचार्य

जब तिमीलाई भेटछु..(कविता)

जब तिमीलाई भेटछु..
झुक्छ आँखा,रोकिन्छ सास र पनि,
दर्द अधुरै-अपुरै हुन्छ,
खुलेर भनौं भन्छु दिल भित्रको कुरा र पनि,
दिल भित्रै रहन्छ!

जब तिमीलाई भेटछु..
म जे चाहन्छु तिम्रो पनि त्यहि चाहना छ र पनि,
भन्न सक्दैनौं किन?
आखिर एउटैं ईच्छा र लक्ष छ हाम्रो र पनि,
एउटै मुटु हुदैन किन?

सायद मायाँमा यस्तै हुन्छ होला र पनि,
तिमिलाई पाउने चाहना छ मेरो,
तिमी जहाँ र जसरि रहि रहे पनि,
खुसि र सुखि हुनु प्रगतिको कामना छ मेरो !!

-जसु पुन

गजल

फूल भए यो जिन्दगी मन्दिरलाई दिन्थे।
लास भए जिन्दगी चिता जलाई दिन्थे।

जिउँदो रैछ यो जिन्दगी स्वास चलीराछ
यो स्वासमा आस भए मलम लाई दिन्थे।

बाँचा टुटी,आँशा निभी यो मनै मरीराछ
मन कतै बु्झ्ने भए फेरी पलाई दिन्थे।

सतीले झै चितामाथि जिउँदै जलीराछु
शितल पवन हावा भए उनलाई दिन्थे।

टुहुरा र बेसहारा मलाई पर्खीराछन्
एक्लै भए यो जिन्दगी गिद्ध स्याललाई दिन्थे।

फूलपनि होइन जीवन, लास बने छैन्
कोही उस्तै साथी भए बसन्तलाई दिन्थे।

-अधिकारी, बसन्त मोहन

आफै भुले आफ्नो खुसी (गीत)

आफै भुले आफ्नो खुसी
निस्ठुरीको माया जालमा परी।
ढुखि रहने मुटु पाए
बाचुन्जेली सधै-सधै भरी।।

कसरी बुझ्नु मनको कुरा
सधै हुन्थि हासी-खुसी।
रिदएमा तिनको तस्बिर थियो
लगी छाडी मुटु चिरी।।

कती कठोर मन तिनको
कसम तोडी एकै चोटी।
कस्तो माया लाए कोनी
मर्नु न बाच्नु पारी छोडी।।



दिलिप योन्जन
Austin, USA

मलाई हेर्ने आँट नगर (कविता)

मेरो बिहेको मौन-मौन आवाज सुन्दैछु
मलाई हेर्न आउँछ रे
सपना झलझली बुन्दैछु
गनी-गनी वरमाला उन्दैछु
कल्पनामा तिमीलाई नै चुन्दैछु
फाटेकोलाई पनि तुन्दैछु
त्यो वरमाला साँच्चै उन्दैछु
तर सुहाउँदैन तिमीलाई
मैले उनेको वरमाला
किन कि यो हातले घाँस काटेको छ
जुठोभाँडो गरेको छ
चरचरी फाटेको छ
त्यसैले……

यो हातले उनेको मनपर्दैन तिमीलाई
कृत्रिमता छैन यहाँ
फगत प्राकृतिक छ
मुहारमा धुलोको लाली घसेको छ
बिलकुलै हेर्दा पच्दैन तिमीलाई
यो कृत्रिमताको माहोलमा सबैको दृष्टिकोण आवरणमा जान्छ
त्यसैले……

राम्रो लाग्छ सौन्दर्य
टलक्क झलक्क मनपर्छ
भित्रको विकारहरु आवरणले ढाकेको
ममा त्यस्तो केही छैन
त्यसैले मलाई हेर्ने आँट नगर ।

(ममिता मर्मस्पर्शी)
बुइपा-२,खोटाङ

तांका/ हाइकु

आरुनै हातले
आरुनै अंग काटेर
रक्त पिपासु ।

बन्दुक राखेर
परेवाको गुँडमा
शान्तिको खोज -

कापी कलम
खोसेर जबर्जस्ति
बन्दुक दियौ ।

देशको नाममा
रगत बगाउँछौ
देश रेटेर ।

बुद्धको देश
काटमार चल्दैछ
भाइ भाइमा ।

परेवा उड्ने
मेरो प्यारो धर्तीमा
गिद्ध र चिल ।

हास्यव्यङ्ग्य सुगरकोटेड ट्याब्लेटजस्तो हुनुपर्छ (हास्यव्यङ्ग्य)

नेपाली र नेपालभाषा साहित्यमा हास्यव्यङ्ग्यमा मात्रै स्थापित हुनुहुन्छ हास्यव्यङ्ग्यकार र्सूयबहादुर पिवा । राणाकालमा नागरिक अधिकारको आन्दोलनमा जेल पर्नुभएका र्सूयबहादुर प्रधानाङ्ग जेलबाट निस्कँदा र्सूयबहादुर पिवा -कुरुवा) बन्नुभएको थियो ।
वि.सं. १९८४ असोजमा भक्तपुरमा जन्मनुभएका साहित्यकार पिवाले वि.सं. २००२ देखि साहित्यको सिर्जना गर्न थाल्नुभएको थियो । उहाँको पहिलो रचना वि.सं. २००४ मा नेपालभाषाको साहित्यिक पत्रिका मतः -बत्ती) हातले लेखेर निकाल्नुभएको थियो । उहाँको लेखनमा मानवीय दर्ुवलता, राजनीतिक विकृति, सामाजिक र आर्थिक असमानतामाथि व्यङ्ग्य प्रहार हुने गर्दछन् । सरल र रोचक भाषा शैलीद्वारा व्यक्तिभन्दा प्रवृत्तिमाथि प्रहार गर्नुहुन्छ उहाँ ।

वि.सं. २०६२ वैशाखमा भीमरथारोहण गर्नुभएका वरिष्�� हास्यव्यङ्ग्यकार जति नेपाल भाषामा लोकप्रिय हुनुहुन्छ त्यति नै नेपालीमा पनि हुनुहुन्छ । उहाँका हालसम्म हास्यव्यङ्ग्यसङ्ग्रहहरूमा मास्टरसाहेब, घुयेँत्रो, झटारो र जिउँदोमान्छेको फेला र नेपाल भाषामा पाँचवटा सङ्ग्रह प्रकाशित छन् । नेपाली र नेपालभाषा साहित्यमा विगत ६ दशकदेखि उटै विधामा समर्पित भएर साहित्यिक साधना गरिरहनुभएका भए पनि र्सर्ूयबहादुर पिवाले वि.सं. २०४७ मा भैरव अर्याल पुरस्कारबाहेक अरू कुनै पुरस्कार-सम्मान पाउनुभएको छैन ।

¯ "साहित्य लेखनमा कहिलेदेखि कसरी आकषिर्त हुनुभएको थियो -"
- विद्यार्थी भएर स्कुलमा पढ्दा कहिले पनि अनुपस्थित हुन्नथेँ म । सधैं गृहकार्यहरू पनि गरेर लान्थेँ म । अतः स्कुलका अधिकांश शिक्षकहरू मलाई माया गर्थे । म नेवारको बच्चा थिएँ । तर मेरो नेपालीको लेखाइ अरू विद्यार्थीहरूको भन्दा अलि बढी शुद्ध हुन्थ्यो । दर्ुइ हजार दर्ुइ/तीन सालतिरको कुरो हो, भक्तपुरको श्री पद्म हाईस्कुलमा संस्कृत पढाउनु हुने गुरु श्री यदुनाथ आचार्यले एक दिन हाफ टाइममा बोलाएर मलाई भन्नुभयो- "र्सर्ूयबहादुर ! त्रि्रो नेपाली राम्रो छ । फर्ुसदमा नेपालीमा निबन्ध र कविताहरू पनि लेख्ने गर है । भविष्यमा तिमी लेखक बन्ने छौ ।" यसो भनेर उहाँले अनुस्टुप छन्द कस्तो हुन्छ भनेर सिकाउनुभयो ।
अनि मैले भोलिपल्टै अनुस्टप छन्दमा एउटा श्लोक बनाएर गुरुलाई देखाएँ । पहिलोपल्ट छन्दमा लेखेको कविता हुँदा अहिलेसम्म कन्�� आउँछ मलाई । सो कविता हो-
"थर मेरो प्रधानाङ्ग नाम र्सर्ूयबहादुर
नेपाल भक्तको अङ्ग, खौमाकुटूबहाल घर"
छन्द मिलाउनलाई मैले "कुटुबहाल" लाई
कुटूबहाल भानुभक्तले झैं हलन्त बनाएर लगेँ ।
गुरुले भन्नुभयो- "छन्द ब्रि्रेको छैन । सबै अक्षर मिलेका छन् ।"

मेरो निकै हौसला बढ्यो । त्यसबेलादेखि म लेखनतिर आकषिर्त हुँदै गएँ । मीनपचासको बिदामा र लामो बिदामा निबन्ध र छन्दमा कविताहरू लेख्ने गर्न संस्कृतका श्लोकहरूको नेपाली छन्दमा नै अर्थ लेख्ने गर्थेँ म । साथै मीन-पचासको बिदामा र लामो बिदामा कुशवाहा कान्तका हिन्दीका उपन्यासहरू पढ्थेँ म । त्यसबेला आजभोलि जस्तो छ्याप्छ्याप्ती पुस्तकालयहरू थिएनन् र पुस्तक पसलमा पा�� ्यपुस्तकबाहेक अरू किन्न पाइन्दैनथ्यो । पुस्तक पसलमा पाइने लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाका मुनामदन, बालकृष्ण समका नाटकहरू, लेखनाथद्वारा छन्दमा लेखिएका कविताहरू, हृदयचन्द्रसिंहका व्यङ्ग्यात्मक निबन्धहरू किनेर पढ्थेँ । विद्यार्थी जीवनमा पा�� ्यपुस्तकहरू मात्र विद्यार्थीले पढ्ने होइन, अन्य पुस्तकहरू पनि पढ्ने गर्नुपर्दोरहेछ । अन्य पुस्तकहरू पढ्ने भएकाले पनि मेरो लेखनतिर ध्यान बढ्दै गएको होजस्तो लाग्दछ ।

¯ हास्यव्यङ्ग्य लेखनलाई किन विच्छीपालन र र्सपपालनसरह हो भन्नु भएको -- वि.सं. २००७ सालमा नेपालमा प्रजातन्त्र आउनुभन्दा पहिले जहानियाँ निरङ्कुश राणा शासन थियो । निरङकुश शासन भएकाले राणाजीहरूको समयमा साहित्यको जुनसुकै विधामा कलम चलाउनु पनि अति डरलाग्दो थियो बिच्छीपालन र र्सपपालनजस्तै । साहित्यको मुख्य कार्य हो जनताको हित हुने कुरा बताउनु । "साहित्य" भन्ने के हो भन्ने विषयमा भनिएको छ- "साहित्य" भन्ने शब्द नै हित भन्ने शब्दबाट आएको हो । त्यसैले लेखिएको छ- "हित सम्पादयति इति साहित्यम् ।" यसबाट र्छलङ्ग छ- "कथा, कविता, निबन्ध, नाटक, उपन्यास आदि लेख्दा जनताको हित चिताएर लेख्ने गर्नुपर्दछ । तर राणाकालमा जनताको हित हुने साहित्य रच्ने साहित्यकारहरू जस्तै सिद्धिचरण, चित्तधर, हृदय आदि जेल परे । भन्नुको तार्त्पर्य हो- प्रजातन्त्र नभएका देशहरूमा जनताको हित हुने खालका साहित्य रच्नु पनि बिच्छीपालन र र्सपपालन सरह थियो । अचेल हाम्रो देशमा प्रजातन्त्र त छ तर मानिसहरूको सोचाइ र व्यवहार उही पुरानै खालको छ । अतः हास्यव्यङ्ग्य रचना रच्ने रचनाकारहरूदेखि माथिल्लो तहमा बस्ने �� ूल�� ूला व्यक्तिहरू मर्ुर्मुरिन थाल्दछन् । त्यसैले अहिले पनि अधिकांश हास्यव्यङ्ग्य लेख्ने लेखकहरू छद्मनामबाट रचना लेखेर प्रकाशित गर्ने गर्दछन् । यसरी छद्मनामबाट हास्यव्यङ्ग्य लेख्नुपर्ने कारण हो हास्यव्यङ्ग्य रचना लेख्नु बिच्छीपालन र र्सपपालनसरह भएर । घोचपेचको साहित्य माथिल्लो तहमा बसेर शासन गर्ने मानिसहरूलाई अपच हुँदो रहेछ । त्यसैले हास्यव्यङ्ग्य लेखनलाई विच्छीपालन र र्सपपालनसरह हो भनेको हुँ मैले ।"
¯ साहित्यका अन्य विधामा नलागी हास्यव्यङ्ग्य मात्रै लेख्नुको कुनै कारण छन् कि -- हास्यव्यङ्ग्यात्मक पाराले लेख्दा धेरै मानिसहरूले पढ्लान्जस्तो लागेर साहित्यको अन्य विधामा नलागी हास्यव्यङ्ग्य मात्रै लेख्ने गरेको हुँ मैले । मलाई लाग्दछ - हास्यव्यङ्ग्यात्मक रचनाहरूले सुगरकोटेड ट्याब्लेटजस्तै काम गर्दछन् । व्यङ्ग्यमा हास्य रसको पुट हुनु अति अनिवार्य छ । व्यङ्ग्यात्मकढङ्गले मात्र भनियो भने जो मान्छेलाई ताकेर भनिएको हो त्यस मानिसको मनमा क्रोध उ�� ्न सक्दछ । मैले लेखेको हास्यव्यङ्ग्य लेखहरू पा�� कलाई कति मन पर्दछ त्यो म भन्न सक्दिन । तर हास्यव्यङ्ग्यात्मक रचनाभो भनेदेखि अधिकांश पा�� कले नछाडिकन पढ्छन् कि जस्तो लाग्दछ । अतः साहित्यको अन्य विधामा नलागी हास्यव्यङ्ग्यमा मात्र लागेको हुँ म ।
¯ सफल हास्यव्यङ्ग्य लेखनका महत्वपर्ूण्ा र अनिवार्य तत्व के हुन् -- सफल हास्यव्यङ्ग्य लेखनमा वाक्यहरू सामान्य मान्छेले बुझने हुनर्ुपर्दछ र भाषा पनि बोलीचालीको हुनु पनि पर्दछ जस्तो लाग्दछ । क�� िन र अप्रचलित शब्दहरू प्रयोग गरिएन भने हास्यव्यङ्ग्य रचना बढी प्रभावकारी होलाझैँ लाग्दछ । हास्यव्यङ्ग्यात्मक रचना उपदेशात्मक पटक्कै हुनुहुन्न । व्यङ्ग्य रचना लेख्दा हास्य रस राख्न प्रयास गर्नुपर्दछ । व्यङ्ग्यात्मक रचना सामयिक पनि हुनर्ुपर्दछ । हरेक वर्षगाईजात्रामा देखाइने प्रहसनहरू मान्छेलाई मन पर्नुको मुख्य कारण सामयिक भएर नै हो जस्तो लाग्दछ । व्यङ्ग्य सामयिक र हास्य रस भएको छ भने त्यो अति प्रभावकारी हुन पुग्दछ ।

¯ हास्यव्यङ्ग्यले समाजमा कस्तो प्रभाव पार्नु पर्छ र कस्तो परिरहेको �� ान्नुहुन्छ -
- हास्यव्यङ्ग्य रचना लेख्दा कुनै व्यक्तिलाई किटान गरेर भन्न हुँदैन । हास्यव्यङ्ग्यले समाजमा सुधार ल्याउनर्ुपर्दछ । त्यसैले म भन्ने गर्दछु- हास्यव्यङ्ग्यमा आधा यथार्थको कुरा र आधा ख्याल�� ट्टाको कुरा हुनर्ुपर्दछ । तब आफूले भन्न खोजेका कुराहरू आफ्नो हास्यव्यङ्ग्यले पूरा गर्दछ । हास्यव्यङ्ग्यात्मकढङ्गले लेखिएका नाटक, कविता, निबन्ध आदिले मानिसलाई अति प्रभाव पार्दछ ।
¯ हास्यव्यङ्ग्य लेखन बढी सामयिक हुने भएकोले यसको चिरकालिक साहित्यिक महत्व हुन्छ कि हुँदैन, कसरी -
- मैले अघि नै भनिसकेँ- अधिकांश हास्यव्यङ्ग्यात्मक रचनाहरू सामयिक भइराखेका हुन्छन् । हुन त सारा साहित्यिक रचनाहरू नै सामयिक हुन्छन् । हास्यव्यङ्ग्य साहित्य बढी नै सामयिक हुन्छ । हास्यव्यङ्ग्य साहित्य लेखे धेरै कालसम्म आफ्नो नाम रहँदैन कि भन्ने �� ानेर हास्यव्यङ्ग्य लेख लेख्नेहरू साहै्र नै कम छन् । हास्यव्यङ्ग्य मात्रै लेख्ने लेखकलाई उच्चकोटिको लेखकको रूपमा हेरिने चलन पनि छैन ।
¯ नेपालभाषा र नेपाली भाषामध्ये कुन भाषामा लेख्दा सजिलो हुन्छ, किन -
- जुन भाषा घरमा परिवारहरूसित बोलिन्छ त्यही भाषामा लेख्ने जोकोहीलाई पनि सजिलो हुन्छ । मेरो मातृभाषा नेपालभाषा अर्थात् नेवारी हो । नेपाली भाषा स्कुलमा सिकेर मात्र जानेको भाषा हो । कुनै लेखकले आफ्नो मातृभाषामा लेखेको रचनाहरू नै बढी सफल र उत्कृष्ट हुन्छन् ।
¯ आमसञ्चारको विकास र विस्तारले हास्यव्यङ्ग्य विधाले जुन रूपमा स्थान पाएको छ त्यहीरूपमा विकास हुन सकेको छ - कसरी -
- जति आमसञ्चारको विकास र विस्तारले हास्यव्यङ्ग्य विधाले स्थान पाएको छ, त्यही रूपमा विकास हुन नसकेको कुराचाहिँ पक्कै हो । हास्यव्यङ्ग्य विधाको पूरा विकास हुनलाई पर्ूण्ा प्रजातान्त्रिक वातावरण हुनर्ुपर्दछ । हामीकहाँ अधकल्चो प्रजातन्त्र छ । त्यसैले आमसञ्चारको विकास र विस्तारले जुन स्थान पाएको छ त्यही रूपमा हास्यव्यङ्ग्य विधाको विकास हुन नसकेको हो झैँ लाग्दछ ।
¯ हास्यव्यङ्ग्य लेखनलाई कुन रूपमा लिनु भएको छ -
- हास्यव्यङ्ग्य लेखनलाई मैले समाजमा सुधार ल्याउने साधनको रूपमा पनि लिएको छु । साथै मनोरञ्जन दिने साधनको रूपमा पनि लिएको छु । तर मूलतः हास्यव्यङ्ग्य लेखनले समाजमा सुधार ल्याउन नै कोसिस गर्नुपर्दछ । हास्यव्यङ्ग्य लेखनले मनोरञ्जन दिन खोज्नुचाहिँ प्राथमिक उद्देश्य हुनुहुँदैन ।
¯ साहित्यिक क्षेत्रमा धेरै सम्मान/पुरस्कारहरू भए पनि नेपालभाषा र नेपाली दुवै क्षेत्रमा खासै मूल्याङ्कन हुन सकेको देखिँदैन । किन होला भन्ने �� ान्नुहुन्छ -
- नेपाली र नेपालभाषामा साहित्यिक क्षेत्रमा धेरै सम्मान र पुरस्कारहरू छन् । जुन कुरा तपाईंले भन्नु भो त्यो कुरा �� ीक साँचो हो । भन्नचाहिँ नहुने कुरा तर भन्नुचाहिँ पर्ने नै कुरा के छ भने अधिकांश संस्थाहरूले साहित्यिक क्षेत्रमा सम्मान तथा पुरस्कारहरू पक्षपात गरेर दिने गर्दछन् । बर्से त्यो पक्षपात कम हुँदै गइराखेको छ । मलाई लाग्दछ, साहित्यिक पुरस्कार र सम्मान दिने संस्थामा काम गर्नेहरू पनि साहित्यिक व्यक्तिहरू छन् । अब नेपाली र नेपालभाषाका साहित्यकारहरूले पनि सम्मान र पुरस्कार समानुपातिक रूपमा पाउँदै जानेछन् कि झैँ लाग्दछ ।

नयाँ साइनो जोड्‍दै गएछु (गजल)

नयाँ साइनो जोड्‍दै गएछु पत्तै नपाईकन
पुरानो जति तोड्‍दै गएछु पत्तै नपाईकन

सिधा यात्रा तय गरेँ सिधै हिँड्‍छु भनी
पाईलाहरु मोड्‍दै गएछु पत्तै नपाईकन

उखेलेर फूलको बोट, झारलाई उकेरा दिदै
बगैंचाहरु गोड्‍दै गएछु पत्तै नपाईकन

निष्‍ठुर बनी कुल्‍चिदै अघि बढ्‍दै जाँदा
आफैलाई छ ोड्‍दै गएछु पत्तै नपाईकन

आफ्‍नै भाग्‍य विरुद्घ विद्रोह गर्छु भनी
आफ्‍नै निधार फोड्‍दै गएछु पत्तै नपाईकन


(चन्‍द्र तामाङ)
- सिङ्‍गापुर